از کثرت ایستادن در نماز ورم کرده بود.

ابوجعفر (ع) فرمود: از دیدن حالش خودداری نتوانسته و به گریه افتادم، دیدم او به فکر فرو رفته است، بعد از کمی به من متوجه شد و فرمود: پسر عزیزم بعضی از آن جزوه ها را که عبادت جدت علی بن ابیطالب در آنها نوشته شده بود به من بده آنها را به محضرش آوردم مقدار کمی خواند، بعد به حالت ناراحتی به زمین گذاشت و فرمود: «من یَقْوی علی عباده علی (ع)» کی می تواند مانند علی بن ابیطالب عبادت و تهجد داشته باشد. [1].

بذلُ الندّی فی الخیر» . [3].

آنگاه امام نه تنها متعرض او نشد، بلکه به وی پیغام فرستاد، اگر به مال احتیاج داری بگو ما قدرت دادن آن را داریم و از من و کسان من خاطر جمع باش.

هشام بعد از دانستن این مطلب فریاد کشید: «الله اعلم حیث یجعل رسالته» ابن سعد در طبقات از عبدالله پسر امام (ع) نقل کرده چون هشام بن اسماعیل معزول شد، … پدرم ما را جمع کرد و فرمود: این مرد عزل شده و دستور داده اند که او را بر سر راه نگاه دارند تا هر که شکایت دارد از وی دادخواهی بکند کسی از شما متعرض او نشود.

گفتم: پدرجان! چرا نکنیم به خدا خاطره های تلخی از او داریم، چنین روزی را آرزو می کردیم؟! فرمود: پسر عزیزم!

او را به خدا واگذاریم. عبدالله گوید: به خدا قسم کسی از آل حسین (ع) متعرض او نشد تا کارش به پایان رسید. [5].

ناگفته نماند: عادت اهل بیت (ع) آن بود که به افتاده متعرض نمی شدند.

حق نیستید؟!! فرمود: بلی ولی من خدا را بزرگتر از آن می دانم که برای پول به او قسم بخورم: «فقلت له یا ابه جُعلت فداک اَلستَ مُحّقاً؟ فقال لی: بلی یا بنی ولکنّی اَجللتُ الله ان احلف به یمین صبر» . [7] آری این مطالب تا اعماق روح انسان اثر می کند.

یکی از آن زنان قسم خورد که در خانه پدرش و مادرش آن احترام را ندیده است که از آن حضرت دید. [9].

این بود قطره ای از دریای فضائل سید الساجدین صلوات الله علیه که برای نمونه نقل شد.

و أمّه الخائفون فوجدوه مَعقِلاً و لجأ الیه العابدون فوجدوه مَوئلاً، مَتی راحه من نصب لغیرک بدنه و مَتی فرح من قصد سواک بنیّته الهی قد تقشّع الظّلام و لم اقض من خدمتک و طراً و لا من حیاض مناجاتک صدراً، صل علی محمد و آله و افعل بی اولی الامرین بک یا ارحم الراحمین» .

ای آن که گمراهان او را قصد کرده و یافته اند که راهنماست و خائفان او را امید داشته و دیده اند که ایمن دهنده است و بندگان به او پناه برده و دیده اند که محل پناه است، کِی راحت خواهد شد آن که بدن خویش را برای غیر تو به زحمت انداخته و کی شاد خواهد شد آن که در نیّتش غیر تو را قصد کرده است. الهی ظلمت شب با آمدن صبح شکافته شد حال آن که من از عبادت تو کامی نبرده ام و از حوضهای مناجات تو سینه ای پر ننموده ام، بر محمد و آل محمد صلوات فرست و با من از رحمت و غضب، آنرا کن که بر تو سزاوارتر است ای ارحم الراحمین.

حماد گوید: ترسیدم که برود و ندانم کیست، به او چسبیدم و گفتم: تو را قسم می دهم به خدایی که خستگی رنج را از تو برده و لذت خوف و عبادت را به تو ارزانی داشته است، از تو بر من رحمت و رأفتی برسد، من راه را گم کرده و از قافله درمانده ام، فرمود: اگر توکلت راست باشد گمراه نمی شوی، با من بیا و دنبال من باش، چون به زیر آن درخت رسید، دست مرا گرفت، گمان کردم که زمین زیر پای من کشیده می شود،

چون هوا روشن شد فرمود: تو را بشارت باد که اینجا مکه است، من صدای اهل آنجا را شنیده و حاجیان را دیدم.

به او گفتم: تو را قسم می دهم به خدایی که رحمت او را در روز قیامت و روز احتیاج امید داری تو کیستی؟ فرمود: حالا که قسم دادی می گویم، من علی بن الحسین بن علی بن ابیطالبم. [10].

حماد بن حبیب کوفی بنابر نقل رجال شیخ از اصحاب امام صادق (ع) است، جریان طی الارض یکی از واقعیات و از مصادیق ولایت تکوینی است و در سوره نمل آیه 40: «و قال الذی عنده علم من الکتاب … » نقل شده که آصف بن برخیا وزیر سلیمان، تخت ملکه سبأ را نزد سلیمان آورد و در حالات امام جواد (ع) نظیر آن آمده است.

می خواند جواب بدهی. مولای من! آیا مرا از اهل شقاوت آفریده ای تا بر حال خویش پیوسته گریه کنم، یا از اهل سعادت آفریده ای تا به امید بشارت دهم.

مولای من! آیا برای عمودهای آتشین جهنم اعضا مرا خلق کرده ای؟! یا برای نوشیدن آب جوشان آتش، روده های مرا به وجود آورده ای؟

مولای من! اگر بنده ای می توانست از مولای خود فرار کند، من اولین فرار کنندگان از تو بودم اما می دانم که از چنگ تو فرار نتوانم.

سید من! اگر می دانستم که عذاب من بر حکومت تو می افزاید از تو برای عذاب صبر می خواستم ولی می دانم که اطاعت طاعتگران بر حکومت تو اضافه نمی کند و گناه گناهکاران از حکومتت نمی کاهد.

مولای من! من کیستم؟ موقعیت من کدام است؟ با بزرگواری خود مرا ببخش، با پرده پوشی خود بزرگم کن، و با آقایی خود از ملامت من درگذر.

«إلهی و سیّدی ارْحمنی مَصُروعاً علی الفراش تَقَلّبنی اَیدی اَحِبّتی و ارحمنی مطروحاً علی المُغتسل یَغْسلنی صالحٌ جیرتی و ارْحمنی محمولاً قد تَناول الاقرباءُ اَطراف جَنازتی و ارحم فی ذلک البیت الظّلْم وَحْشتی و غُربتی و وحدتی» .

معبود من، مولای من، رحم کن مرا آن وقت که در بستر مرگ افتاده باشم و دوستانم مرا رو به قبله کنند، رحم کن بر من آن وقت که در غسلگاه انداخته شوم و همسایگان نیکوکارم مرا غسل دهند، رحم کن بر من آنگاه که بالای دست تشییع کنندگان حمل می شوم و خویشانم اطراف جنازه ام را گرفته اند، رحم کن بر وحشت من و غربت من و تنهائی من در آن قبر پر از ظلمت و تاریکی. [11].

آنگاه گریست و گفت: سبحانک تو را گناه می کنند که گویا نمی بینی،

حلم نشان می دهی که گویا به تو معصیت نکرده اند، با حسن معامله به بندگانت محبت می کنی که گویا تو به آنها محتاجی. حال آن که مولای من تو از آنها بی نیازی، سپس به سجده افتاد.

طاووس گوید: به کنار او آمدم، سرش را برداشته و بر زانوی خود گذاشتم، گریستم اشک چشمانم بر صورت او ریخت، برخاست و نشست و فرمود: این کیست که مرا از یاد خدایم مشغول کرد؟

گفتم: منم، طاووس یمانی، یابن رسول الله. این ناله و بی تابی چیست؟ باید ما چنین کنیم که عاصی و جانی هستیم، پدرت حسین بن علی، مادرت فاطمه زهرا و جدت رسول خدا (ص) است، امام فرمود:

«هیهاتَ هیهاتَ یا طاووسُ دَعْ عنّی حدیثَ اَبی و اَمّی و جدّی. خلق اللّه الجنهَ لمن اَطاعَه و اَحسَن و لو کان عبداً حبشّیاً و خلق النّار لمن عصاه و لو کان ولداً قرشیاً. اما سمعتَ قول اللّه تَعالی فاذا نُفَخ فی الصّور فلا اَنساب بَینهم ولا یَستاءَلُون واللّه لا ینفعک غدًا الاّ تَقدمهٌ تقدّمها من عمل صالح» . [12].

هیهات، هیهات ای طاووس حدیث و موضوع، پدر، مادر، جد من را کنار بگذار، خداوند بهشت را برای هر بنده اطاعت کننده و نیکوکار آفریده ولو غلام حبشی باشد و آتش را برای معصیتکار قرار داده ولو شخص قرشی (از خانواده بنی هاشم) باشد آیا کلام خدا را نشنیده ای که فرموده: چون در صور دمیده شود، نسبها آن روز در میان مردم نیست و از انساب یکدیگر سؤال نمی کنند، به خدا قسم روز قیامت به تو فایده نمی دهد مگر عملی که از پیش فرستاده باشی.

ناگفته نماند: طاووس یمانی از فقها عامه است،

بعضی او را شیعه دانسته اند ولی این قول صحت ندارد.

چون گناهان من بزرگ است و گناه من میان من و این مقتول است نه پسرش.

امام فرمود: پس آماده شدن برای قصاص بر تو از گذشتن از ثواب خوشتر است؟ گفت: آری. امام به ولی مقتول فرمود: بنده خدا میان گناه این شخص و نیکیش مقابله کن، او پدر تو را کشته و او را از لذت زندگی و تو را از لذت پدر داری محروم کرده که اگر صبر کنی و تسلیم باشی، پدرت در بهشت رفیق تو خواهد بود. از طرف دیگر به تو ایمان تلقین کرده و بدان جهت بهشت دائمی را بر تو واجب کرده و از عذاب دائمی خدا نجاتت داده است.

احسان او نسبت به تو چند برابر جنایتش است، اگر او را در مقابل احسانش عفو کنی برای تو و او حدیثی از فضل جدم رسول اللّه (ص) نقل خواهم کرد که برای تو از دنیا و مافیها خوبتر است. و اگر عفو نکنی خونبها را خودم خواهم داد تا مصالحه کنی، آن وقت حدیث را فقط به او خواهم گفت ولی طوری کن که فیض این حدیث بهتر از دنیا و آخرت از تو فوت نشود.

جوان گفت: یابن رسول اللّه از خون پدرم گذشتم، خونبها و چیزی دیگری هم نمی خواهم فقط رضای خدا را خواستارم و خواستم درخواست شما را عمل کنم حدیث را بیان فرمایید امام (ع) فرمود … [13].

ضربه روحی خورد که دیوانه شد و از شهر و دیار خارج شده مانند وحوش در غارها به سر می برد، این وضع نه سال طول کشید.

امام سجاد صلوات الله علیه به زیارت حج تشریف برد، ابن شهاب را به مسجدالحرام آورده بودند (گویند: زبانش بند آمده بود) چون امام را ملاقات کرد حضرت از حال او پرسید؟ در جواب گفت: مجرمی را تنبیه می کردم در دست من کشته شد، این حالت به من روی آورد.

امام (ع) فرمود: من از یأس از رحمت خدا بر تو، از گناهت بیشتر می ترسم. زهری گفت: چه کنم؟ امام فرمود: خونبهای او را به خانواده اش بفرست، آن گاه به نزد خانواده ات و کارهای دین خود برگرد، زهری از این چاره ای که امام فرمود، پی به علاج گناه خویش برد و گفت: غصه و گرفتاری مرا از بین بردی آقای من، خدا داناتر است که رسالت خویش را در کجا قرار دهد: «الله اعلم حیث یجعل رسالته» آنگاه به منزل خودش برگشت و از ملازمین امام (ع) شد و از اصحاب او به شمار می آمد، از این رو بعضی از بنی مروان به او گفت: ای زهری پیامبرت چه کرد: «یا زهری ما فعلَ نبّیک» مرادش علی بن الحسین (ع) بود. [14].

زهری همان محمد بن مسلم بن … شهاب بن زهره بن کلاب فقیه مدنی است، در شیعه و سنی بودن او اختلاف هست به سفینه البحار ماده (زهر) رجوع شود، نقل است او کتابهای خویش را در اطراف خود جمع می کرد و مشغول مطالعه می شد، زنش گفت: والله این کتابها برای من از سه نفر «هوو» بدترند.

عبدالملک بن مروان به زیارت کعبه آمد و از کثرت ازدحام جماعت نتوانست دست به «حجر الاسود» برساند و آن را استلام کند، تختی برای او در مسجدالحرام گذاشتند، روی آن نشست، به طواف حجاج تماشا می کرد، شامیان اطراف او را گرفته بودند.

در این بین امام سجاد (ع) که در طواف بود با قیافه نورانی و بوی خوش و پیشانی پینه بسته از کثرت سجده، آشکار شد، هر وقت اما به کنار حجرالاسود می رسید مردم به احترام او کنار می کشیدند، آن حضرت با کمال اطمینان و وقار حجرالاسود را استلام و زیارت می کرد.

مردی از شامیان خطاب به هشام گفت: یا امیرالمؤمنین! این کیست که مردم این همه به او احترام می گذارند؟ هشام گفت: نمی شناسم زیرا می ترسید که اگر معرفی کند، اهل شام به امام علاقه مند شوند، فرزدق شاعر که در آنجا حاضر بود، گفت: من او را می شناسم، مرد شامی گفت: یا ابا فراس! او کیست؟ فرزدق مرتجلا و بالبداهه با این قصیده امام (ع) را معرفی کرد و گفت:

هذا الّذی تَعرف البطحاء وَ طأتَه

و البیت یعرفه و الحلّ و الحَرمُ

هذا ابن خیر عبادالله کُلّهم

هذا التّقی النّقی الطّاهر العلمُ

هذا الّذی احمد المختار والدُه

صلّی علیه إلهی ماجری القلمُ

لو یعلم الرکن من قدجاء یَلُثمهُ

لخرّ یَلْثم منه ما وَطی ء القدمُ

هذا علیّ رسولُ اللّهِ والدُه

أمستْ بنور هداه تَهتدی الأممُ

هذا ابْنُ سیّدهُ النّسوان فاطمه

و ابنُ الوصیِ الذّی فی سیفه نَقمٌ

اذا رأتْه قریشُ قال قائلُها

الی مکارمَ هذا ینتهی الکرمُ

یکاد یمسکه عرفان راحتِه

رکنُ الحَطیم اذا ما جاء یَستلمُ

و لیس قولک من هذا بضائِره

العربُ تعرفُ من أنکرتَ و العجمُ

ما قال لاقَطّ الا فی تشهّده

لو لا التشهد کانت لاءهُ نَعمُ

هذا ابن فاطمه إن کنت

جاهله

بجدّه انبیاء اللّه قد خُتِموُا

منْ مَعشر حبّهم دینٌ و بُغْضُهم

کفرٌو قُربهم مَنْجی و مُعتصَمٌ

ان عُدّ اهلُ التّقی کانوا أئمتّهم

أو قیل مَن خیرُ اهل الأرض قیل همُ

1- یعنی: این آن کس است که سرزمین مکه پا گذاشتن او را می داند و می داند کدام کس است که بر او پای نهاد، کعبه او را می شناسد، حرم و خارج حرم او را می شناسند.

2- این پسر بهترین بندگان خداست، این متقی و پاک شده و پاک و در این صفتها نمونه است.

3- این همان است که احمد مختار، رسول گرامی خدا، پدر او است، خدایم به او صلوات فرستد تا وقتی که کائنات در گردشند.

4- اگر حجرالاسود می دانست کیست که آمده او را می بوسد، هر آینه به زمین می افتاد و جای پای او را می بوسید.

5- این علی بن الحسین است، رسول خدا (ص) پدر اوست که امتها با نور هدایت او هدایت می یابند.

6- این پسر سیده زنان فاطمه زهراست و این پسر وصی رسول (ص)، علی بن ابیطالب است که شمشیرش بلا و نقمت دشمنان بود.

7- وقتی که قریش او را می بیند، گوینده شان می گوید: مکرمتها و فضائل او بالاترین مکارم است.!

8- نزدیک است که رکن حطیم وقت استلام او را گرفته و نگاه دارد چون می داند کدام دست است که او را استلام می کند.

9- تو که می گویی: او کیست، ضرری به او ندارد، زیرا او را عرب و عجم می شناسند.

10- کلمه «لا» به زبان او نیامده مگر در شهادت به وحدانیت خدا که گوید: «لا اله الا الله» و اگر شهادت به واحدنیت نبود، دیگر «لایی» به زبانش نمی آمد و همه «نعم» و آری می بود، (و حاجت کسی را رد

نمی کرد).

11- اگر او را نمی شناسی بدان که او فرزند فاطمه زهراست و جدش خاتم پیامبران است.

12- این از خانواده ای است که دوستی آنها دین و دشمنیشان کفر است، تقرب به آنها نجات دهنده و پناهگاه است.

13- اگر اهل تقوی را به حساب آوریم، آنها پیشوایان اهل تقوی هستند و اگر سؤال شود: بهترین مردم روی زمین کدام است؟ گویند: آنها.

هشام بن عبدالله از شنیدن این تعریف آتش گرفت و حقوق فرزدق را قطع کرد و گفت: چرا ما را مانند او نستودی؟!! فرزدق گفت: جدی مانند جد او، پدری مانند پدر او، مادری مانند مادر او داشته باش تا تو را نیز مانند او بستایم.

آری اشعار او در مدح امام سجاد صلوات الله علیه برای هشام از هر ضربتی کاری تر و از هر سلاحی برنده تر بود.

هشام دستور داد فرزدق را در محلی به نام عسفان میان مکه و مدینه زندانی کنند، این خبر به امام (ع) رسید، دوازده هزار درهم برای او فرستاد و فرمود: ما را معذور دار یا ابافراس! اگر در اختیار داشتم بیشتر از این صله می کرد.

فرزدق پولها را برگردانید و گفت: یابن رسول الله! به خدا قسم اشعار را برای آن گفته ام که بنی امیه را برای خدا و رسولش دشمن می دارم، این نیت پاک را به پول نمی دهم، امام پولها را برگردانید و سفارش کرد که به حق من پولها را قبول کن، خدا مکان تو را دید و از نیت تو آگاه است، فرزدق پولها را قبول کرد. او در حبس هشام بن عبدالملک را با این اشعار هجو می کرد:

ایحبسنی بین المدینه و التی

الیها قلوب الناس یهوی منیبها

یقلّب رأساً

لم یکن راس سیّد

و عینًا له حولاء بادَ عیوبُها

این هجو را به هشام خبر دادند، او فرزدق را آزاد کرد و به نقل دیگری او را به زندان بصره انتقال داد.

از اشعار فرزدق در این جا برای اختصار فقط یازده بیت نقل گردید ولی در مناقب: ج 4 ص 169 - 171 چهل و یک بیت نقل کرده است. مجلسی رضوان الله علیه نیز در بحار: ج 46 ص 125 - 127 همه چهل و یک بیت را از مناقب آورده است، مناقب آن را از حلیه الاولیاء و اغانی ابوالفرج و غیر آن نقل می کند. سبط ابن جوزی در تذکره: باب دوازدهم ص 296 - 297 بیست و پنج بیت، ابن صباغ در فصول المهمه: ص 219 - 220 بیست و شش بیت، شیخ مفید در اختصاص: ص 191 - 193 بیست و نه بیت، ابن حجر در صواعق محرقه خود: ص 198 هشت بیت و سید مؤمن شبلنجی در نورالابصار: ص 141 بیست و هشت بیت از آن را نقل کرده است.

صلوات الله علیه از قاتل برادر شیرخوارش که در آغوش ابا عبدالله حلقش را با تیر شکافتند می پرسد، که آیا زنده است و یا به آتش خشم خدا سوخته است؟ چون امام می دانست که آن ملعون پست چه آتشی بر دل اهل بیت اطهار زد.

منهال گوید: من به کوفه برگشتم، مختار خروج کرده و کارش بالا گرفته بود، من با او از قدیم آشنا بودم، برای سلام کردن به خانه او رفتم، او مرکب خود را خواست و سوار شد، من هم با او آمدم، تا به کناسه کوفه رسید. و ایستاد، گویی منتظر چیزی بود، معلوم شد که فرستاده حرمله بن کاهل را بگیرند، حرمله را آوردند، مختار گفت: حمد خدا را که تو را به چنگ آوردم، آنگاه گفت: سلاخ حاضر کنید، چون سلاخ آمد گفت: دو دست حرمله را قطع کن، فی الفور دو دست او را قطع کرد، گفت: دو پایش را نیز قطع کن، پاهایش را نیز برید، مختار فریاد کشید: آتش بیاورید، آتش بیاورید، مقداری هیزم حاضر کردن، حرمله را در میان هیزم گذاشته و آتش زدند تا شعله های آتش او را مبدل به خاکستر کرد.

من از دیدن این منظره به یاد دعای امام سجاد افتاد و با تعجب تمام گفتم:

سبحان الله سبحان الله، مختار گفت: چرا سبحان الله گفتی؟! گفتم: محضر علی بن الحسین (ع) بودم، از حرمله پرسید، گفتم: او را در کوفه زنده دیدم، دست به آسمان برداشت که «اللهم اذقه حر الحدید اللهم اذقه حر النار»

مختار گفت: اللّه اللّه آیا این کلام را از علی بن الحسین شنیدی؟ گفتم: قسم به خدا، قسم به خدا

این را از علی بن الحسین (ع) شنیدم، مختار از اسب پیاده شد و در همانجا دو رکعت نماز خواند، آنگاه سر به سجده نهاد و سجده را طول داد سپس از سجده برخاست و از آنجا رفت.

من با او می رفتم تا به خانه من رسیدیم گفتم: مرا با آمدن به خانه ام و خوردن غذایم مفتخر کن.

گفت: عجب!! منهال تو به من خبر می دهی که خداوند سه تا دعای علی بن الحسین (ع) را بدست من اجابت کرد، آنگاه می خواهی من در خانه تو غذا بخورم، نه امروز به شکرانه این امر برای خدا روزه خواهم گرفت.

علامه مجلسی رضوان الله علیه فرمود: شاید دعای سوم هم کشتن حرمله باشد، چون بریدن دست و پا و انداختن در آتش قتل را نیز دربر گرفته است.

آغوشش شهید کرد.

[15] بحار ج 46 ص 53 نقل از کشف الغمه.